Phát biểu tại hội thảo, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Hoàng Trung cho biết, trong những năm qua, Việt Nam đã tập trung nghiên cứu phát triển các giống lúa, tỷ trọng sử dụng giống lúa xác nhận không ngừng tăng; các quy trình canh tác bền vững, tiên tiến được tăng cường áp dụng; thêm vào đó là chế biến gạo ngày càng phát triển, nhiều công nghệ hiện đại đã được đầu tư để nâng cao giá trị sản phẩm, giảm thất thoát sau thu hoạch. Nhờ đó, mặc dù diện tích trồng lúa giảm nhưng sản lượng và chất lượng lúa gạo Việt Nam ngày càng khẳng định được vị thế của mình trên thị trường. Gạo Việt Nam đã được cộng đồng quốc tế công nhận là một trong những loại gạo ngon nhất thế giới, đáp ứng được các điều kiện an toàn thực phẩm.

Mới đây, Thủ tướng Chính phủ cũng đã chính thức phê duyệt Đề án “Phát triển bền vững một triệu hecta chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030” - nơi chiếm tới 90% sản lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam. Đề án này xác định mục tiêu hình thành một triệu ha vùng chuyên canh lúa chất lượng cao gắn với bảo vệ môi trường, thích ứng với biến đổi khí hậu và giảm phát thải khí nhà kính, góp phần thực hiện các cam kết quốc tế của Việt Nam.

Bên cạnh đó, thời gian qua, trong sản xuất lúa gạo, đã hình thành một số mô hình liên kết theo chuỗi giá trị, khắc phục được tình trạng sản xuất nhỏ lẻ, thực hiện tập trung nguồn nguyên liệu, thu hút các doanh nghiệp đầu tư và kết nối sản xuất nông dân với thị trường, nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ cũng được thực hiện hiệu quả hơn...

Tuy nhiên, theo Thứ trưởng Hoàng Trung, vẫn còn nhiều vấn đề cần thảo luận kỹ lưỡng để đưa ra được giải pháp khắc phục nhằm phát triển thực chất các chuỗi giá trị lúa gạo của Việt Nam theo hướng trách nhiệm và bền vững.

“Tình trạng các mắt xích trong chuỗi giá trị chưa nhận thức được vai trò và tầm quan trọng của liên kết sản xuất, chưa chuyển đổi tư duy theo hướng thị trường, bảo vệ môi trường và thích ứng với biến đổi khí hậu; quy mô sản xuất còn nhỏ lẻ, người dân chưa thấy được lợi ích của việc tham gia vào hợp tác xã hay tổ hợp tác để mở rộng quy mô sản xuất theo hướng hàng hóa. Thêm vào đó, chưa có chính sách đủ hấp dẫn để thu hút doanh nghiệp tham gia vào liên kết và hỗ trợ nông dân thông qua tổ hợp tác, hợp tác xã; biến đổi khí hậu dẫn tới hiện tượng thời tiết bất thường nghiêm trọng, xâm nhập mặn, nước biển dâng… là những điểm nghẽn quan trọng trong sản xuất lúa gạo”, Thứ trưởng Hoàng Trung cho biết.

Theo ông Đồng Văn Thanh, Chủ tịch UBND tỉnh Hậu Giang, những năm gần đây, sản xuất lúa gạo của tỉnh Hậu Giang có bước phát triển mạnh mẽ và đạt được những thành tựu đáng kể về năng suất, sản lượng và chất lượng nhờ thực hiện chuyển dịch cơ cấu giống lúa, chuyển dần từ nhóm chất lượng thấp như IR 50404, OM 576 (Hàm Trâu)… sang các giống lúa chất lượng cao như: OM 5451, OM 18, Jasmin 85, RVT, Đài Thơm 8, ST24, ST25… Ứng dụng cơ giới hóa và các quy trình sản xuất lúa bền vững như: SRP, IPM để cải tiến năng suất, chất lượng; xây dựng vùng lúa chất lượng cao theo mô hình cánh đồng lớn gắn với bao tiêu sản phẩm, hằng năm diện tích liên kết tiêu thụ đạt trên 25.000 ha, trong đó 7 vùng trồng lúa được cấp mã số vùng trồng đạt tiêu chuẩn xuất khẩu sang thị trường các nước, có khoảng 1.500 ha lúa sản xuất đạt tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP.

Các đại biểu đã đưa ra nhiều giải pháp để phát triển chuỗi giá trị lúa gạo Việt Nam trách nhiệm và bền vững

Ngành hàng lúa gạo Việt hiện đang có nhiều cơ hội nâng cao vị thế trên thị trường thế giới cả về sản lượng và giá trị. Tuy nhiên, để khẳng định thương hiệu riêng cho hạt gạo Việt Nam và mang lại lợi ích tương xứng cho người trồng lúa đòi hỏi phải xây dựng và hoàn thiện chuỗi giá trị lúa gạo một cách khoa học, đáp ứng đúng nhu cầu thị trường. Để thực hiện được điều này, trước mắt Hậu Giang đang tập trung triển khai Đề án Phát triển bền vững một triệu héc ta chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL đến năm 2030.

“Đề án Phát triển bền vững một triệu hecta chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL” đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt và được phát động. Hậu Giang đăng ký tham gia năm 2025 là: 28.000 hecta; đến năm 2030 là: 46.000 hecta. Để đảm bảo thực hiện các chỉ tiêu trên, tỉnh sẽ tiếp tục củng cố các hợp tác xã đã tham gia và thụ hưởng hiệu quả từ dự án chuyển đổi nông nghiệp bền vững (VnSAT), dự án các Trung tâm đổi mới sáng tạo xanh (GIC), đề án phát triển nông nghiệp bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu của tỉnh Hậu Giang. Đồng thời, tiếp tục rà soát, đầu tư nâng cấp hạ tầng, mở rộng diện tích, tăng cường năng lực cho các HTX nhằm đảm bảo đáp ứng đủ điều kiện sản xuất lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh”, ông Đồng Văn Thanh cho biết thêm.

Tham gia hội thảo, PGS.TS. Nguyễn Phú Son (Trường Đại học Cần Thơ) phân tích, có 10 điểm nghẽn chính của việc phát triển chuỗi giá trị lúa gạo theo hướng trách nhiệm và bền vững. Trong đó, có những điểm nghẽn “biết rồi, khổ lắm, nói mãi” như: các tác nhân tham gia chuỗi giá trị chưa nhận thức được đúng và đầy đủ về bản chất của liên kết là một quá trình và linh động phù hợp với điều kiện ở từng nơi, từng lúc, chính vì vậy, mục tiêu liên kết của họ chỉ dừng lại ở chỗ đạt được lợi nhuận trong ngắn hạn hơn là trong dài hạn, dẫn đến hợp đồng liên kết giữa họ chỉ mang tính thời vụ; tư duy sản xuất kinh doanh của các tác nhân trong chuỗi chưa được chuyển đổi theo hướng thị trường và bền vững.

Bên cạnh đó, việc thiếu sự chia sẻ rủi ro và lợi ích giữa các tác nhân trong chuỗi giá trị; năng lực sản xuất kinh doanh, thị trường của cá nhân, tổ chức nông dân còn rất hạn chế, qui mô sản xuất nhỏ dẫn đến thiếu vùng nguyên liệu sản xuất tập trung, chất lượng cao, cũng như làm hạn chế khả năng ứng dụng cơ giới và tự động hóa trong sản xuất lúa, dẫn đến chi phí sản xuất cao, làm giảm năng lực cạnh tranh và khả năng thâm nhập vào các thị trường cao cấp, gây khó khăn nhất định trong liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị và hướng đến nền sản xuất xanh, bền vững. Ngành hàng lúa gạo chưa xây dựng được cơ sở dữ liệu lớn, đây là một điểm nghẽn lớn làm ảnh hưởng đến khả năng dự báo thị trường cũng như quản lý tốt ngành hàng để làm tối ưu hóa khoảng cách cung - cầu, bởi thiếu một dự báo thị trường tốt làm giảm hiệu quả hoạt động của tất cả các tác nhân trong chuỗi…

“Để có thể Phát triển chuỗi giá trị lúa gạo trách nhiệm và bền vững thì có 4 giải pháp, đó là: đầu tư phát triển vùng nguyên liệu lúa tập trung, đồng thời với việc xây dựng bộ dữ liệu lớn. Thứ hai là phát triển mô hình liên kết bền vững giữa các tác nhân; thứ ba là cắt giảm chi phí và cuối cùng là xây dựng dự án phát triển giống lúa và phát triển thương hiệu gạo chung của Việt Nam", PGS.TS. Nguyễn Phú Son chỉ rõ.

Tại hội thảo nhiều chuyên gia, nhà khoa học của Việt Nam và quốc tế, doanh nghiệp hoạt động trong ngành hàng lúa gạo trong nước cũng đã chỉ ra những thành công, kết quả đạt được thời gian qua, đồng thời nêu lên những mặt còn hạn chế, thách thức trong nội tại ngành hàng lúa gạo Việt Nam trong bối cảnh quốc tế hiện nay. Từ đó, định hướng xây dựng, phát triển chuỗi giá trị lúa gạo Việt Nam minh bạch, trách nhiệm và bền vững, đảm bảo an ninh lương thực quốc gia trong mọi tình huống và nâng tầm giá trị hạt gạo Việt trên thị trường lúa gạo thế giới.

Nguồn: VOV