Bộ phận Nghiên cứu toàn cầu HSBC vừa công bố báo cáo “ASEAN Perspectives – Dòng vốn FDI: Bền bỉ đối mặt với thách thức”. Báo cáo xoay quanh các nội dung chính như sau.

Bất chấp triển vọng ngắn hạn ảm đạm trong lĩnh vực thương mại, ASEAN vẫn tiếp tục thu hút dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), đạt thị phần toàn cầu kỷ lục gần 17%.

Nhiều khoản đầu tư đã được đổ vào chuỗi cung ứng công nghệ và xe điện đang phát triển trong khu vực cũng như hoạt động tài chính. Các nhà đầu tư Trung Quốc đang tăng cường đầu tư FDI vào các ngành sản xuất và phân ngành đa dạng hóa của ASEAN

Ngược dòng xu hướng

Trong khi triển vọng thương mại toàn cầu ảm đạm thì vốn FDI vẫn đang đổ vào ASEAN. Tỷ trọng FDI toàn cầu của khu vực đã tăng vọt sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu (GFC) năm 2008 và tăng tốc trong bối cảnh căng thẳng thương mại Mỹ-Trung gần đây.

Dòng vốn FDI vào ASEAN tăng cao kỷ lục (HSBC)

ASEAN thu hút mức cao kỷ lục gần 17% vốn FDI toàn cầu trong năm 2022, gần gấp đôi so với 4 năm trước. Thành tựu này phản ánh rõ ràng các nền tảng cơ bản vững chắc, nhân khẩu học thuận lợi và chuỗi cung ứng cạnh tranh của ASEAN.

Tuy nhiên, HSBC cho rằng, điều quan trọng cần lưu ý là không phải quốc gia nào cũng được hưởng lợi ở mức độ như nhau. Hơn 65% vốn FDI của khu vực đã đổ vào Singapore, tương đương trung bình tới 25% GDP của nước này. Nhưng điều này một phần là do vị thế chiến lược của Singapore là một trung tâm tài chính quan trọng.

Malaysia và Việt Nam cũng thu hút được dòng vốn FDI đáng kể. Ví dụ: FDI mới vào lĩnh vực sản xuất của Việt Nam tính đến thời điểm hiện tại trong năm nay đã cao hơn mỗi năm trong ba năm gần đây. FDI của Indonesia vẫn chưa tăng đáng kể, nhưng tiến trình cải cách công nghiệp của nước này đang thu hút sự chú ý của các nhà đầu tư.

Thái Lan đang chạy đua trong việc thu hút FDI chất lượng, trong khi Philippines, mặc dù có thể không phải là lựa chọn hàng đầu đối với một số nhà đầu tư, cũng đã ban hành cải cách để tăng sức hấp dẫn.Có hai chuỗi cung ứng được hưởng lợi nhiều nhất: ngành công nghệ và xe điện (EV).

Trong khi Singapore, Malaysia và Việt Nam là ba quốc gia có thành tích vượt trội ở lĩnh vực công nghệ, Indonesia và Thái Lan là hai quốc gia được hưởng lợi chính ở lĩnh vực xe điện. Để thấy được sức mạnh của FDI, Malaysia hiện chiếm 45% thị phần toàn cầu trong lĩnh vực bán dẫn. Ngoài lĩnh vực sản xuất, ngành dịch vụ tài chính của ASEAN cũng có những khởi sắc nhưng vẫn tập trung chủ yếu ở Singapore.

Theo HSBC, sự xuất hiện của các nhà đầu tư Trung Quốc: Từ trước đến nay, ASEAN có một nhóm các nhà đầu tư rất đa dạng, với vốn FDI, đặc biệt là từ Mỹ, nội khối ASEAN, Hàn Quốc và Nhật Bản, đổ vào lĩnh vực sản xuất, lĩnh vực xương sống của khu vực.

Tuy nhiên, Trung Quốc đã bắt kịp nhanh chóng trong những năm gần đây, đầu tư mạnh vào các lĩnh vực mà mỗi nền kinh tế có lợi thế cạnh tranh, bao gồm điện tử gia dụng ở Việt Nam, chuỗi cung ứng xe điện ở Indonesia và Thái Lan cũng như ngành dược phẩm của Singapore. Ngoài sản xuất, các nhà đầu tư Trung Quốc cũng nhanh chóng đổ xô vào thị trường tiêu dùng đang mở rộng nhanh chóng của ASEAN.

Để FDI tiếp tục bùng nổ

Các chuyên gia phân tích của HSBC nhận định đó là một câu chuyện dài: Kể từ sau đại dịch COVID-19, thương mại toàn cầu đã phải hứng chịu nhiều trở ngại. Một sự chuyển dịch cơ cấu với việc người tiêu dùng gia tăng sử dụng dịch vụ thay vì hàng hóa và lạm phát tăng cao đã gây áp lực lên ví tiền của các nước phương Tây, từ đó tác động nặng nề lên các nhà xuất khẩu ASEAN.

Tuy nhiên, FDI, vốn phản ánh niềm tin của nhà đầu tư vào triển vọng dài hạn của một nền kinh tế, vẫn là một trong số ít điểm sáng trong khu vực. Bất chấp suy thoái thương mại ngắn hạn, sự gia tăng vốn FDI một cách nhất quán là rất quan trọng để khu vực này nâng cao chuỗi giá trị và củng cố tầm quan trọng của ASEAN trong thương mại toàn cầu.

Theo HSBC, 30 năm qua, ASEAN đã chứng kiến nguồn vốn FDI dồi dào nhờ vào tiềm năng tăng trưởng to lớn, hiệu quả chi phí gia tăng, vô số hiệp định thương mại và quá trình chuyển đổi cơ cấu đang diễn ra, cùng nhiều hoạt động khác.

Trong khi Khủng hoảng tài chính châu Á (AFC) làm suy giảm môi trường đầu tư của ASEAN, thì Khủng hoảng tài chính toàn cầu (GFC) năm 2008-2009 là chất xúc tác quan trọng dẫn đến sự bùng nổ FDI trong khu vực, khi các công ty đa quốc gia tìm kiếm cơ hội đầu tư ở các nền kinh tế đang phát triển nhanh và có chi phí cạnh tranh. Tổng vốn FDI vào ASEAN-6 đạt trung bình gần 128 tỷ USD mỗi năm trong giai đoạn 2010-2019, cao hơn khoảng 3 lần so với mức trung bình của thập kỷ trước.

Tương tự, FDI ròng trung bình đạt gần 53 tỷ USD mỗi năm trong cùng kỳ, gần gấp 4 lần mức trung bình của thập kỷ trước. Đặc biệt, xu hướng này càng gia tăng trong thời kỳ hậu Covid-19. Tổng vốn FDI tăng một cách đáng ngạc nhiên 45% lên trung bình khoảng 185 tỷ USD, với FDI ròng tăng gấp đôi lên 105 tỷ USD trong khoảng thời gian ngắn 2020-2022.

Việt Nam, Malaysia tiếp tục dẫn đầu khu vực về thu hút FDI nhưng Thái Lan và Philippines cũng đang bắt kịp (HSBC)

Tỷ trọng FDI vào ASEAN-6 phản ánh rõ ràng xu hướng này. Trong khi ASEAN-6 thu hút không quá 6% vốn FDI của thế giới sau AFC, nguồn vốn này đã quay trở lại khu vực ở mức độ đáng kể hơn sau GFC, tăng lên khoảng 8% (trừ năm 2011 và 2015-16). Đặc biệt, FDI đã đạt mức cao kỷ lục mới kể từ khi đại dịch toàn cầu bắt đầu.

Năm 2022, ASEAN-6 đã thu hút gần 17% vốn FDI của thế giới, mức cao lịch sử cho thấy tầm quan trọng ngày càng tăng của ASEAN đối với các nhà đầu tư. Thời điểm cũng không phải là ngẫu nhiên.

Theo đánh giá của HSBC, xét cho cùng, căng thẳng thương mại Mỹ-Trung đã thúc đẩy các nhà đầu tư đẩy nhanh việc di dời chuỗi cung ứng sang nơi khác, mà ASEAN nhờ vào địa lý lân cận và các tiêu chuẩn cơ bản được cải thiện, đã hiển nhiên nổi lên như một điểm đến thay thế.

Điều quan trọng cần lưu ý là kể từ sau GFC, phần lớn dòng vốn chủ yếu chảy vào Singapore, quốc gia thu hút gần 11% vốn FDI của thế giới vào năm 2022. Là một trung tâm tài chính khu vực, quy mô dòng vốn vào của Singapore không nhất thiết phải tương đương với các nền kinh tế khác.

Các nhà đầu tư đang rót vốn vào quốc gia nào và họ đến từ đâu?

Các nhà đầu tư vào khu vực ASEAN đang để mắt đến quốc gia nào và họ đến từ đâu? Câu trả lời cho câu hỏi này phản ánh các cơ hội tăng trưởng của ASEAN. ASEAN đã chứng kiến một nhóm các nhà đầu tư rất đa dạng từ Mỹ, EU và châu Á trong các lĩnh vực khác nhau. Các nước Đông Bắc Á chiếm 1/3 dòng vốn FDI vào ASEAN từ lâu nhưng đầu tư nội khối ASEAN đã từ lâu trở thành nguồn cung cấp FDI hàng đầu nếu chúng ta tính đầu tư từ Đông Bắc Á theo nền kinh tế.

"Trong khi tỷ trọng FDI vào ASEAN theo nguồn vẫn ổn định, chúng ta cần ghi nhận sự xuất hiện của Mỹ với tư cách là quốc gia đầu tư FDI chính vào ASEAN. Trong ba năm qua, Mỹ, với thị phần 17%, đã thay thế khu vực nội khối ASEAN (14%) để trở thành quốc gia đầu tư FDI lớn nhất trong khu vực, mặc dù cách biệt với tỷ lệ không lớn". HSBC cho biết.

Sự thay đổi thú vị này phản ánh sự dịch chuyển chuỗi cung ứng của các nhà đầu tư Mỹ kể từ căng thẳng thương mại Mỹ-Trung, và mặc dù tạm thời bị gián đoạn bởi đại dịch, nhưng đã nhanh chóng quay trở lại và tăng lên mức cao kỷ lục.

Mỹ là nhà đầu tư hàng đầu trong các lĩnh vực sản xuất và tài chính của ASEAN, với mỗi lĩnh vực chiếm gần 30% vốn FDI. Lợi thế của đầu tư này thể hiện rõ hơn ở lĩnh vực sản xuất, đồng thời là xương sống thu hút đầu tư nước ngoài của ASEAN. Mỹ đã rót trung bình 12 tỷ USD trong 5 năm qua, tương đương với tổng vốn FDI từ EU và ASEAN.

Điều đó cho thấy, một phần lớn FDI của Hoa Kỳ đã chảy vào ngành sản xuất tiên tiến, chẳng hạn như sản xuất chất bán dẫn cao cấp ở Singapore và Malaysia. Trong khi đó, Singapore cũng chiếm được thị phần FDI lớn nhất trong khu vực vào các hoạt động tài chính. Không có gì đáng ngạc nhiên, như đã nêu ở trên, Singapore chiếm 65% thị phần FDI của khu vực.

Ngoài Mỹ, các nhà đầu tư ASEAN cũng để mắt tới 2 trụ cột chủ chốt này. Thú vị là nguồn vốn FDI từ châu Âu lại hướng tới "bán buôn, bán lẻ và sửa chữa xe gắn máy" trong khi các nhà đầu tư Nhật Bản tập trung hơn vào "vận tải và kho bãi".

Sản xuất đứng thứ hai về FDI đối với mỗi thị trường này. Mặt khác, các nhà đầu tư Trung Quốc, vốn có truyền thống đầu tư mạnh vào bất động sản ASEAN, đã nhanh chóng bắt kịp đầu tư vào lĩnh vực sản xuất đang phát triển nhanh của ASEAN. 

Thu hút FDI vẫn là một bức tranh đa chiều tại ASEAN. Ngoài Singapore thì Việt Nam và Malaysia, với vị trí thuận lợi trong chuỗi cung ứng công nghệ toàn cầu, tiếp tục là những quốc gia có thành tích vượt trội, với mức phê duyệt FDI dao động quanh mức 3% GDP.

Điều này cho thấy những bước tiến mới trong lĩnh vực sản xuất, mặc dù tốc độ phục hồi trong chu kỳ thương mại hiện tại dường như diễn ra chậm rãi.

Thái Lan, sau nhiều năm hạn chế về dòng đầu tư từ nước ngoài, dường như đang bắt kịp nhờ ưu thế trong ngành công nghiệp ô tô có thể áp dụng trong chuỗi cung ứng xe điện đang nổi lên. Mặc dù FDI vẫn chưa tăng đáng kể, Indonesia có một cơ cấu tốt trong chuỗi cung ứng xe điện, trong khi đó, Philippine cũng có đà tăng trưởng tích cực. 

Đối với Việt Nam, các chuyên gia phân tích của HSBC cho rằng, khi nghĩ về FDI và những lợi ích mang lại, câu chuyện Việt Nam nổi bật một cách tự nhiên. Kể từ khi thực hiện Đổi Mới vào năm 1986, Việt Nam đã nhận được dòng vốn FDI đáng kể, trở thành một ngôi sao đang lên trong chuỗi cung ứng sản xuất toàn cầu.

Trong khi phần lớn khoản đầu tư ban đầu đổ vào lĩnh vực dệt may và giày dép có giá trị gia tăng thấp hơn, Việt Nam đã nhanh chóng thăng hạng trong chuỗi giá trị, phát triển thành trung tâm lắp ráp điện tử quan trọng.

Phần lớn thành công trong lĩnh vực công nghệ là nhờ lộ trình FDI kéo dài nhiều năm của Samsung tại Việt Nam: với khoản đầu tư 18 tỷ USD trong hai thập kỷ qua, một nửa sản lượng điện thoại thông minh của Samsung trên toàn cầu đến từ Việt Nam.

Điều này cũng đã khuyến khích các gã khổng lồ công nghệ khác, đặc biệt là Apple, mở rộng hoạt động của họ.Bất chấp những thách thức thương mại diễn ra gay gắt, Việt Nam vẫn tiếp tục đi đầu trong việc thu hút FDI chất lượng.

Đầu tư GI, đầu tư thành lập mới, tại Việt Nam đã tăng 40% so với cùng kỳ trong 8 tháng đầu năm 2023, trong đó riêng lĩnh vực sản xuất đã chiếm 85% tổng vốn FDI mới.

Đặc biệt, vốn FDI mới đổ vào lĩnh vực sản xuất từ đầu năm tới giờ đã vượt mức đầu tư mỗi năm trong ba năm vừa qua một cách đáng ngạc nhiên. Bất chấp suy thoái thương mại, xu hướng này mang lại hy vọng phục hồi cho Việt Nam khi chu kỳ kinh tế thay đổi

Nguồn: Báo Đầu tư